مطمئنا زیاد برایتان اتفاق افتاده که برای انجام یک کار مانند نوشتن مقاله، هیچ ایده‌ای نداشته باشید و احساس کنید محال است بتوانید آن کار را انجام دهید. حالتی ناخوشایند که می‌تواند کنش‌ها و واکنش‌های رفتاری‌تان را تحت تاثیر قرار دهد. بااین‌حال، زمانی که آن کار را انجام می‌دهید، احتمالا این سوال برایتان مطرح می‌شود که ریشه‌ی آن احساس ناتوانی اولیه چیست و چرا این‌قدر باورپذیر جلوه می‌کند؟ این احساسات و افکار ناخوشایند ناشی از برخورد شما با مانعی به نام بن بست ذهنی یا بن‌بست فکری هستند. اگر می‌خواهید این مفهوم و همین‌طور دلایل به وجود آمدن بن‌بست ذهنی را بشناسید، تا انتهای این گفتار با نویسش همراهی کنید.
بن بست ذهنی چیست؟
قبل از بررسی دلایل به وجود آمدن بن بست ذهنی و آشنایی با راهکارهای غلبه بر آن، خوب است ابتدا درک دقیقی از این خودِ این مفهوم داشته باشیم. بن‌بست ذهنی، یک حالت ذهنی منفی در انسان است که از به‌کارگیری قدرت خلاقیت، ممانعت به عمل می‌آورد. وقتی حین انجام یک کار، چنین بن‌بستی در ذهنتان ایجاد می‌شود، احساس می‌کنید که هرگز قادر به انجام دادنش نیستید. در این حالت، به جای انرژی و انگیزه، احساس ناامیدی و استیصال سراسر وجودتان را فرا می‌گیرد.
اگر قبل از انجام کاری مثل نوشتن، دائما به کیفیت ایده‌هایی که به ذهنتان خطور می‌کند شک دارید، این یعنی با بن بست ذهنی روبرو شده‌اید. برعکس، زمانی که این مسئله وجود نداشته باشد نسبت به انتخاب‌ها و توانایی‌های نویسندگی‌تان احساس اطمینان می‌کنید و می‌توانید یک مقاله‌ی مهم را با سرعت و کیفیت مطلوب بنویسید. بن‌بست‌های ذهنی می‌توانند مانع از اتمام یک پروژه شده یا حتی از آغاز آن جلوگیری کنند.
بن بست ذهنی چه زمانی ایجاد می‌شود؟
بن بست فکری می‌تواند در شرایط مختلفی ایجاد شود. بااین‌حال، زمانی که نتیجه و برآمد یک موقعیت برایتان اهمیت زیادی دارد، احتمال مواجهه بااین‌حالت افزایش می‌یابد. اگر کمی عمیق‌تر به موضوع فکر کنید، خواهید دید که این امر، چندان هم عجیب نیست. وقتی برای چیزی اهمیتی قائل نباشید، دلیلی هم برای نگرانی وجود ندارد. زمانی که بابت «چطور به نظر رسیدن» خروجیِ یک پروژه، ترجیح یا دغدغه‌ای نداشته باشید، مسیر انجام آن، بسیار آسان‌تر به نظر می‌رسد و شما بدون هیچ مشکلی، با انجام وظایف مختلف، آن را به انتها می‌رسانید.
اما زمانی که به چیزی مانند «کیفیت نوشتن» اهمیت زیادی دهید، رویارویی با بن بست ذهنی، محتمل‌تر است. به‌عنوان یک قاعده‌ی کلی، هر چقدر حساسیت یا اهمیت یک موضوع از دیدگاه شما بیشتر باشد، احتمال گرفتار شدنتان در بن‌بست‌های ذهنی بیشتر است.
دلایل به وجود آمدن بن بست ذهنی
بسیار مهم است این را به خاطر بسپارید که بن‌بست‌های ذهنی، نه در دنیای واقعی، بلکه فقط در ذهن شما به وجود می‌آیند. بنابراین کلید حل مشکل نیز در ذهن شماست. اما چطور می‌توانیم بر بن بست ذهنی غلبه کنیم؟ با تغییر برخی عادت‌های بد! عادت‌هایی که خلاقیت ذهنی‌مان را سرکوب می‌کنند و ما باید هر چه سریع‌تر، آن‌ها را مورد تجدیدنظر قرار دهیم. غلبه بر بن‌بست ذهنی، مستلزم شناخت دلایل و عوامل ایجادکننده‌ی آن است.
در ادامه فهرستی از 9 عادت بد را که درواقع دلایل به وجود آمدن بن‌بست ذهنی محسوب می‌شوند، به شما عزیزان معرفی می‌کنیم و برای تغییر آن‌ها راهکارهایی عملی ارائه می‌دهیم. البته ما قبلا و در مطلبی اختصاصی، راهکارهایی را برای تولید محتوا و برون رفت از بن‌بست ذهنی برای نویسندگان ارائه داده‌ایم که پیشنهاد می‌کنیم آن را هم بخوانید. بااین‌حال، مطالبی که در ادامه می‌آیند، می‌توانند در هر زمینه‌ای، اعم از نویسندگی، مهندسی و … راهگشا باشند. بدون مقدمه‌ی بیشتر برویم سراغ شناخت 9 دلیل بن بست فکری!
1. تلاش برای یافتن جواب درست
تمرکز بر پیدا کردن پاسخ درست یک سؤال یا مشکل را می‌توان یکی از بدترین جنبه‌های آموزش رسمی دانست. این رویکرد، علیرغم اینکه به ما در زندگی روزمره کمک زیادی می‌کند، اما در بسیاری اوقات، تفکر خلاق را می‌کُشد. مسائل زندگی، معادله‌های مبهمی هستند که می‌توانند بیشتر از یک جواب صحیح داشته باشند و جالب اینکه گاهی ممکن است پاسخ نامتعارفِ دوم، به‌مراتب بهتر از پاسخ اول باشد.
راهکار
ازآنجایی‌که یکی از دلایل به وجود آمدن بن بست ذهنی، تلاش برای یافتن تنها جواب درست مسئله است، باید تلاش کنید تا این الگوی ذهنی را تغییر دهید و در مواجهه با هر مسئله‌ای، درصدد یافتن راهکارهای متعدد باشید. به‌عنوان‌مثال، فرایند انتشار یک کتاب طی سال‌های اخیر تغییرات زیادی را به خود دیده است. امروز کتابتان را به شیوه‌های مختلفی می‌توانید منتشر کنید و دیگر هیچ راه «درستی» برای انجام این کار وجود ندارد. برای یافتن راهکارهای متعدد، مسئله را از زوایای مختلف مورد بازنگری قرار دهید تا بتوانید با توجه به زاویه‌ی دیدتان، جواب‌های مختلفی برای آن پیدا کنید.
2. تفکر منطقی
بیایید بپذیریم که بسیاری از مسائل زندگی نه‌تنها مبهم هستند، بلکه تا حد جنون‌آمیزی غیرمنطقی به نظر می‌رسند!
مهارت‌های تفکر انتقادیِ مبتنی بر منطق، هرچند یکی از نقاط قوت ما در ارزیابی و امکان‌سنجیِ اجرای ایده‌های خلاقانه هستند، اما متأسفانه بعضا به‌عنوان دشمن قسم‌خورده‌ی خلاقیت و نوآوری، ایفای نقش می‌کنند. بنابراین خواه‌ناخواه در دسته دلایل به وجود آمدن بن بست ذهنی قرار می‌گیرند.
راهکار
تفکر استعاری، یکی از بهترین راه‌های فرار از محدودیت‌های تفکر منطقی است. دلیل اصلی اثربخشی استعاره‌ها در تقویت قوه‌ی خلاقیت آن است که ما بدون فکر کردن درباره آن‌ها، درستی‌شان را می‌پذیریم. وقتی این را بدانید که «حقیقت»، مفهومی سمبلیک و نمادین است، متوجه می‌شوید که هیچ محدودیتی نمی‌تواند در یافتن ایده‌های جدید، جلودارتان باشد.
3. تبعیت محض از قواعد
یکی دیگر از دلایل به وجود آمدن بن بست ذهنی، نوع نگاه به مفهوم خلاقیت است. بسیاری از افراد، خلاقیت را عنصر مخربی می‌پندارند که سعی در بر هم زدن قواعد بازی دارد.
احتمالا زیاد پیش آمده که درباره چراییِ وجود برخی قواعد فکر کنید و دلتان بخواهد این قواعدِ اغلب خودسرانه‌ای را که دیگران به شما تحمیل کرده‌اند، نادیده بگیرید. بااین‌حال، در اغلب اوقات، صحبت کردن درباره بر هم زدن قواعد، به‌مراتب آسان‌تر از انجام دادن این کار است. زیرا اغلب افراد حتی در صورت مشاهده‌ی دلایلی که حاکی از ناکارآمدی قواعدِ وضع‌شده از سوی آن‌ها هستند، کماکان به دفاع از قواعدشان ادامه می‌دهند.
راهکار
انسان‌ها در طول تاریخ، شورشیانی مثل ریچارد برانسون را گرامی و محترم می‌شمارند اما به نظر می‌رسد تعداد کمی از آن‌ها، شهامت پیروی از رویکرد این شورشیان را دارند. گاهی کلید رهایی از بن بست‌های ذهنی، شورش در مقابل قواعد موجود است. بنابراین گاهی هم تلاش کنید که با بر هم زدن قواعد، نظم جدیدی ایجاد کنید و پاسخ مسئله را در جهانی که نظم خودتان بر آن حاکم است، جستجو کنید.
4. عمل‌گرایی
درست مثل اتخاذ رویکرد منطقی، رویکرد عمل‌گرایانه نیز خصوصیتی مهم برای یک نویسنده محسوب می‌شود اما بااین‌حال می‌تواند ایده‌های خلاقانه را قبل از آنکه شکوفا شوند، در نطفه خفه کند. بنابراین عمل‌گرایی را نیز باید یکی از دلایل به وجود آمدن بن بست ذهنی بدانیم.
راهکار
بهترین روش برای خنثی‌سازی اثر عمل‌گرایی بر قدرت خلاقیت این است که تا بروز کامل ایده، از ارزیابی و امکان‌سنجی آن خودداری کنید. هر چقدر بیشتر به عباراتی مثل «چه می‌شود اگر؟» یا «فرض کن» مجال جولان دهید، آسان‌تر می‌توانید قوه‌ی تخیلتان را به نقطه‌ای که می‌خواهد پرواز کند، برسانید. به‌این‌ترتیب ممکن است ناگهان ایده‌ای جنون‌آمیز و درعین‌حال کارآمد پیدا کنید که تا آن لحظه به ذهن هیچ‌کس خطور نکرده بود!
5. تخصص گرایی
از دیگر دلایل به وجود آمدن بن بست ذهنی می‌توان به تخصص گرایی اشاره کرد. در عصر حاضر که در هر زمینه‌ای، تخصص گرایی حرف اول را می‌زند، باز هم می‌توان افرادی را یافت که خلاف جهت آب شنا می‌کنند! آن‌ها کاوشگرانی هستند که دائما به حوزه‌های دانشی و مهارتی مختلف و ظاهرا نامربوط سرک می‌کشند؛ اما با کمی سیر و سیاحت در عوالم ناآشنا به‌تدریج درمی‌یابند که در زندگی، همه چیز به‌نوعی با یکدیگر در ارتباط هستند.
راهکار
ورود به حوزه‌های جدید و متفاوت به‌عنوان یک کاوشگر (و نه متخصص)، به افزایش وسعت دیدتان می‌انجامد که این تغییر می‌تواند در عبور از بن بست‌های ذهنی، یاری‌رسان باشد.
6. جدیت بیش‌ازحد
به نظر می‌رسد در دنیای امروز، متمدن بودن در عواملی مانند همنوایی، انطباق، سازگاری و ارزش‌های مشترک خلاصه می‌شود. گویی انسان مدرن، محکوم است که درباره پدیده‌ها به همان شکلی که دیگران فکر می‌کنند، بیندیشد.
البته وجود موارد مذکور به‌خودی‌خود هیچ ایرادی ندارد. بااین‌حال اگر بپذیرید که آنچه به رفتار و عملکرد جامعه جهت می‌دهد، چیزی جز گروه‌اندیشی و قراردادهای اجتماعی نیستند، آنگاه می‌توانید هر آنچه را مورد پذیرش عموم واقع شده، وارونه جلوه داده و بر تصورات نادرست، خط بطلان بکشید. انجام این کار، بعضا با شوخ‌طبعی ممکن می‌شود. بنابراین بهتر است هر از گاهی از لاک جدیَت خارج شوید!
راهکار
جالب است بدانید که بسیاری از حاکمان در طول تاریخ، هنگام مواجهه با مشکلات از افراد به‌ظاهر مسخره و لوده‌ی دربار مانند دلقک‌ها مشورت می‌گرفتند! داشتن شخصیت شوخ‌طبع این افراد که با جدیت میانه‌ی چندانی نداشتند به آن‌ها اجازه می‌داد تا بدون نگرانی از بابت پیامدهای معمول و متهم شدن به جرائمی مثل بی‌حرمتی به قراردادهای جامعه، آنچه را به‌زعم خودشان درست می‌دانستند، بر زبان بیاورند. بنابراین برای دور زدن بن بست ذهنی، گاهی باید شوخ‌طبعی را چاشنی کار کنیم و با رهایی از قیدوبندهای تمدن نوین، پدیده‌ها را بدون روتوش و همان‌طور که به نظرمان می‌رسند، ببینیم.
7. دوری از ابهام
زندگی خیلی زود به ما یاد داد که اکثر مسائلی که با آن‌ها روبرو می‌شویم با درجه‌ای از ابهام، آمیخته‌اند. در این میان، نکته‌ی عجیب این است که هرچند دسته‌بندی شرایط پیچیده به دو گروه سیاه و سفید می‌تواند به یک فاجعه منجر شود، ولی ما هنوز هم در برخورد با مسائل، از این روشِ دو حالتی استفاده می‌کنیم.
راهکار
تمایل به یقین و ابهام گریزی، از خصایص ذاتی انسان هستند. بااین‌حال، یک فرد خلاق اگر آسایش کاذبِ نهفته در وضوح را کارآمد و مناسب نبیند، آن را پس می‌زند. اگر می‌خواهید در مقابله با بن بست‌های ذهنی موفق باشید، باید به قدرت خلاقیت و نوآوری‌تان پروبال دهید و برای این منظور، باید با «ابهام» رفیق شوید.
این واقعیت که اغلب افراد، تمایلی به جستجوی ابهام ندارند، فرصتی طلایی را برای شما مهیا می‌کند؛ به شرطی که رویکرد متفاوتی داشته باشید و به جای فرار از موقعیت‌های مبهم، همواره از رویارویی با آن‌ها استقبال کنید.
8. ترس از خطا
ترس از خطا یکی دیگر از دلایل به وجود آمدن بن بستی ذهنی است که دستمان را برای انجام اقدامات مؤثر، می‌بندد. اغلب ما از اشتباه کردن متنفر هستیم و جالب اینکه با این وجود، مهم‌ترین نکات زندگی را از اشتباهاتمان می‌آموزیم!
توماس ادیسون، قبل از روشن کردن لامپ با انرژی الکتریکی، بیش از 1000 بار اشتباه کرده بود؛ بااین‌حال بزرگ‌ترین نقطه‌ی قوت او این بود که از اشتباه نمی‌ترسید. این تهور و نهراسیدن از خطا و اشتباه، به مقابله با بن بست‌های ذهنی کمک زیادی می‌کند.
راهکار
برای تقویت این روحیه در خودتان، فقط به امتحان کردن ایده‌هایتان بپردازید و ببینید چه اتفاقی می‌افتد؟ اگر نتیجه‌ی دلخواه حاصل نشد، نکته‌ی جدیدی آموخته‌اید. پس بی‌آنکه بابت اشتباهتان، متأسف باشید سراغ امتحان کردن ایده‌ی بعد بروید.
از خودتان بپرسید اگر اشتباه کنم، بدترین اتفاقی که ممکن است رخ دهد، چیست؟ اگر منطقی به موضوع نگاه کنید، احتمالا متوجه می‌شوید که مزایای اشتباه کردن، بیشتر از پیامدهای منفی آن است.
9. انکار خلاقیت خودتان
وقتی قدرت خلاقیت را در خودتان انکار می‌کنید، انگار که موجودیت خودتان را به‌عنوان یک انسان انکار کرده‌اید.
واقعیت این است که همه انسان‌ها، دارای حدی از خلاقیت هستند و هر کدام از آن‌ها اگر بتوانند از این موهبت به‌درستی بهره بگیرند، می‌توانند غوغایی در جهان به پا کنند! آنچه آدمی را از خلاقیت و نوآوری بازمی‌دارد، نه فقدان این موهبت، بلکه وجود محدودیت‌های ذهنی خودِ اوست. اگر به خودتان تلقین کنید که خلاق نیستید، این باور، ملکه‌ی ذهنتان می‌شود و چشمه‌ی جوشان خلاقیتتان را می‌خشکاند. خشکیدن این چشمه‌ی ذاتی، یکی دیگر از دلایل به وجود آمدن بن بست ذهنی است.
راهکار
به خلاقیت خودتان باور داشته باشید و بدانید که با رهایی از قیدوبندهای ذهنی، می‌توانید با بهره‌گیری از این قدرت بی‌نظیر، جهان را تغییر داده و برای هر مسئله‌ای، راهکاری منحصربه‌فرد پیدا کنید. برای تقویت قدت خلاقیت، راهکارهای زیادی وجود دارد که می‌توانید آن‌ها را امتحان کنید.
سخن آخر
شناخت دلایل به وجود آمدن بن بست فکری، گام نخست مقابله بااین‌حالت ناخوشایند است. در این گفتار، ضمن برشمردن فهرستی از مهم‌ترین این دلایل در قالب 9 عادت نادرست، به ارائه‌ی توضیحاتی درباره اصلاح این عادات پرداختیم که امیدواریم مورد قبول شما همراهان نویسشی واقع شده باشد. آیا شما دلیل دیگری را برای بن بست ذهنی سراغ دارید؟ اگر این‌طور است، لطفا آن را از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
