ااگر شما هم خوره‌ی شبکه‌های اجتماعی هستید و بحث‌ها و گفتگوهای این شبکه‌ها را دنبال می‌کنید، احتمالا می‌دانید که شاید در چند سال گذشته در میان ادبیات‌دوستان و نویسندگان و البته کاربران حرفه‌ای شبکه‌های اجتماعی و به‌طورکلی هرکسی که زبان فارسی را دوست دارد و از نوشتن لذت می‌برد، هیچ دو مبحثی پرگفتگوتر و مهم‌تر از هکسره و نیمفاصله نبوده است. انتخابات مختلف، زلزله‌ها، اتفاق‌های سیاسی و اجتماعی و… همه می‌آیند و می‌روند و بحث مهم نیمفاصله و هکسره همچنان باقی می‌ماند و در موردشان حرف زده می‌شود یا حتی در خصوص آن‌ها دعوا پیش می‌آید!
نیمفاصله یکی از مهم‌ترین عناصر نگارشی متن‌های مختلف فارسی است که می‌تواند حتی معنی کلمهها و جمله‌ها را تغییر بدهد، دیدگاه مخاطب را عوض کند و یک متن را دوست‌داشتنی یا نفرتانگیز جلوه بدهد. اما نیمفاصله دقیقا چیست و چه زمان‌هایی باید از آن استفاده کنیم؟ چه زمانی می‌شود گفت که استفاده از نیمفاصله ضروری است و کِی می‌شود از آن چشم‌پوشی کرد؟ اشتباه‌های رایج در استفاده از نیمفاصله کدام‌ها هستند؟ جواب این سوال‌ها به‌ویژه برای کسانی که در حوزه تولید محتوا کار میکنند می‌تواند مفید باشد. در این مطلب با هم بخوانیم.
نیمفاصله چطور وارد زبان فارسی شد؟
اگر کتاب‌های قدیمی فارسی‌زبان را بخوانید یا نگاهی به متن شعرهای کلاسیک فارسی بیندازید، خیلی سخت با چیزی به شکل و قیافه نیمفاصله مواجه می‌شوید، البته مگر این که چاپ جدید داشته باشند. رسم‌الخط قدیم فارسی کلمات به‌هم‌چسبیده و کلمات جدا داشته. اما رسم‌الخط جدید معتقد است که برای زیبایی نوشتار، نقطه انقطاع واژه‌هایی که فاصله دارند اما فاصله‌شان “مرئی نیست” باید نیمفاصله داشته باشند. شاید نیمفاصله را در منابع مختلف به اسم‌هایی مثل فاصله مجازی، فاصله صفر، فاصله درون کلمه یا فاصله جامد هم خوانده باشید.
کجاها می‌شود نیمفاصله را به کار برد
یک کلام: وقتی دو واژه به هم مرتبط باشند اما یک واژه واحد نباشند از نیمفاصله استفاده می‌کنیم.
نیمفاصله یا همان فاصله درون کلمه وقتی به کار می‌رود که دو حرف به هم نمی‌چسبند ولی «فاصله مرئی» ندارند. به کار بردن نیمفاصله در این موارد در زبان فارسی اجباری است:
- فعل‌های پیشوندی: در زبان فارسی فعل پیشوندی، فعلی است که از یک فعل ساده و یک پیشوند ساخته شده باشد؛ با اضافه شدن پیشوند، معنای فعل تغییر می‌کند (مثلا “رفتن” با “فرورفتن” خیلی فرق دارد). پیشوند در فعل‌های پیشوندی وقتی که فعل صرف می‌شود، با فاصله عادی و در حالت مصدری با نیمفاصله همراه است. گیج شدید؟ این چند مثال ساده را بخوانید: برداشتن، بازگشتن، وارفتن. “وا رفتن” و “باز گشتن” اشتباه هستند.
- فعل‌هایی که پسوند دارند مثل: خورده‌ام، گفته‌ام و…
- فعل‌های مرکب: وقتی دو کلمه تشکیل‌دهنده مصدر مرکب، استقلال معنایی خود را حفظ کرده باشند، مثل: کارکردن، غذاخوردن، سخن‌گفتن، کوشش‌کردن و… از فاصله مجازی استفاده می‌کنیم. البته در کلماتی که می‌شود با عدم تغییر شکل آخر، آن‌ها را به هم نچسباند، نیمفاصله نمی‌گذاریم. مثلا فاصله مجازی بعد از «ر» و «ز» و «ا» تغییری در شکل نویسه آخر کلمه ایجاد نمی‌کند. در نتیجه، مثلا مصدر کار کردن یا باز گذاشتن نیازی به نیمفاصله نخواهند داشت.
- کلماتی که با پیشوند یا پسوند ساخته می‌شوند: مثل باهوش، بی‌ادب، بی‌عقل و…
- شکل حال یا گذشته استمراری افعال فارسی: می‌رفت، می‌شنید، می‌دانم و…
- وقتی “این” یا “آن” برای اشاره قبل از یک اسم می‌آیند، مثلا “آن‌روز” “آن‌چنان” یا…
- اگر از “ی” اضافه استفاده می‌کنید حتما باید آن را با نیمفاصله به کلمه قبلی خودش پیوند دهید: مثلا مدرسه‌ی، بازه‌ی و …
- کلمه مرکب: در واقع همان تعریفی است که نیمفاصله را با آن شروع کردیم. وقتی چند کلمه ساده یا مشتق به هم می‌پیوندند و ارتباط معنایی دارند: طناب‌بازی، دورنگار، هویج‌بستنی و… اگر این کلمات با عدد ساخته شوند هم نیمفاصله می‌گیرند. مثلا: سه‌طبقه، دورویی، دوطبقه یا…
- ترکیب‌های عطفی: وقت‌هایی که «و» دو کلمه را به هم پیوند بدهد و ترکیب جدیدی ساخته شود که مفهوم واحدی داشته باشد و معنی مجازی، کنایی یا استعاری بدهد، ترکیب عطفی ساخته می‌شود. برای مثال، همه این‌ها ترکیب عطفی‌اند: آب‌وهوا، زدوبند، حال‌وهوا و…
- وقتی همه کلمات مصدر مرکب، با یکدیگر هم‌معنی هستند و در واقع واژه‌ای ترکیبی می‌سازند، مثل نگه‌داشتن، دربرداشتن، جازدن، برگشتن، آب‌کشیدن یا درافتادن و… دو یا سه بخش این کلمه بدون «فاصله کامل» با فاصله مجازی یا بدون فاصله کنار هم قرار می‌گیرند.
- ترکیب اسم و حرف، مخصوصا وقت جمع بستن؛ مثل: کتاب‌ها، مناسبتر، بیدلیل، به‌قدری، به‌موقع و …
- به این نکته توجه داشته باشید که حرف اضافی “را” نباید به هیچ عنوان به کلمه قبل از خودش بچسبد. چه با نیمفاصله و چه بدون فاصله. احتمالا شما هم در متن‌های قدیمی فارسی به را چسبیده برخورده‌اید. مثلا “منرا” یا “عشقرا” اما این کلمات فقط مختص به نثر قدیمی و اشعار کلاسیک هستند و در زبان فارسی نوشتاری امروز جایی ندارند. را یک حرف ربط کاملا جدا است و باید با یک فاصله حقیقی از کلمه قبل و بعد خودش فاصله بگیرد.
نیمفاصله در تولید محتوای دیجیتال
اما موضوع مهم این است که این روزها ما دیگر روی کاغذ یا در دفتر خاطراتمان نمی‌نویسیم (که اصلا نوشتن در دفتر شخصی خاطرات هیچ‌کدام از این دردسرها را هم ندارد!). درصد خیلی خیلی زیادی از محتوای نوشتاری که ما هر روز تهیه می‌کنیم یا می‌خوانیم، به صورت دیجیتال و تایپ شده است و نیمفاصله در تقسیم‌بندی محتوایی، تعداد کلمات و سئوی آن قطعا تاثیرگذار خواهد بود.
شاید از نظر شما، مدیرعامل با مدیر عامل یکی باشد، یا در ذهنتان “می‌شود” با “می شود” تفاوت چندانی نداشته باشد، اما تا امروز، موتورهای جستجو اغلب با شما مخالف بوده‌اند. وقتی شما تمام متنتان را با فارسی صحیح و رعایت دقیق علائم نگارشی و نیم‌فاصله‌ها بنویسید ولی مخاطبتان آن را بدون نیمفاصله سرچ کند، درصد پیدا شدن مطالبتان پایین می‌آید. به همین دلیل خیلی از وب‌سایت‌ها حداقل در کلیدواژه‌هایی که زیاد سرچ می‌شوند، قواعد نیمفاصله را رعایت نمی‌کنند. حتی اگر این واژه را همین الان در گوگل سرچ کنید در نهایت تعجب متوجه خواهید شد که خیلی از وبسایتهایی که آموزش این موارد را میدهند در واقع “نیمفاصله” را “نیم فاصله” نوشته‌اند.
همچنین اگر یک نویسنده، کپی‌رایتر یا مترجم حوزه دیجیتال هستید باید به این نکته توجه داشته باشید که وقتی دو کلمه را با نیمفاصله به هم می‌چسبانید در واقع آن‌ها یک کلمه محسوب می‌شوند، از این موضوع در شمارش خود غافل نشوید.
در سیستم عامل‌های مختلف چطور نیمفاصله بزنیم
روی صفحه کی‌برد گوشی هوشمندتان Gboard را نصب کنید و بعد در گوشه سمت چپ پایین، علامت نیمفاصله را بزنید. در ویندوز کافی است دکمه shift و ctrl را بگیرید و همزمان عدد دو را هم فشار بدهید یا زبان کی‌برد خود را به فارسی استاندارد تغییر دهید و با Shift و space نیمفاصله بزنید. اما اگر با مک کار می‌کنید دکمه shift و space را همزمان فشار بدهید. رعایت کردن نیمفاصله همین قدر ساده است و شاید کلا نیم ثانیه از زمان شما را بگیرد. پس تنبلی را بگذارید کنار و از امروز سعی کنید حداقل در متن‌های رسمی آن را رعایت کنید.
در یک متن، هیچ چیز بیشتر از غلط‌های املایی و نگارشی و رعایت نکردن علائم ساده زبان، خواننده را پس نمی‌زند و از ادامه خواندن پشیمانش نمی‌کند. شناختن مکان‌های دقیق نیمفاصله به شما کمک می‌کند در هر زمینه‌ای که فعال هستید متن‌هایتان را تمیز، بی‌نقص و صحیح بنویسید. در حوزه تبلیغات کار می‌کنید؟ چه کسی حاضر است کالا یا خدمتی را بخرد یا حتی لینک دعوتی را باز کند که نویسنده‌اش آن را صحیح ننوشته؟ مثلا به‌جای آدرس‌ها نوشته “آدرس ها” یا به جای “جوانه گیاه” نوشته شده “جوانِ گیاه”. این موارد به شدت پس‌زننده هستند.
مترجم ادبیات هستید؟ خودتان تصور کنید که وقتی یک خواننده به وسط کتاب می‌رسد و با تمام دقت و عشقِ یک خوره ادبیات، یک غلط املایی وسط ترجمه شما پیدا می‌کند چه حسی پیدا می‌کند و چه بلایی سر اسم شما و ناشرتان به عنوان برند می‌آید؟ پس یک بار برای همیشه وقت بگذارید و نیمفاصله را یاد بگیرید؛ باور کنید به نفعتان خواهد بود.
ممنون از مطلب خوبتون. با این تفاسیر برای سئو رعایت نیم فاصله مخربه؟ درسته؟ چون مخاطب عام هیچ وقت با نیم فاصله سرچ نمی کنه. ممنون میشم تکلیف این موضوع رو هم مشخص کنین(:
عالی بود
خب آخه چرا تو اسپاتیفایی که فیلتره فقط آپلود کردید برای کاربران ایرانی میتونه سخت باشه
نوشته شما عالی بود
مگر چی گونه نیم فاصله ها را در سرچ گوگل رعایت کنیم و اگر نیم فاصله دار نبود چی کار کنم
عالی بود. سپاس‌گزارم…